ADHD en de discussie cannabis vs. Ritalin

Is cannabis een goed alternatief voor ADHD-medicijnen?

Hyperactiviteit, impulsiviteit, stemmingswisselingen, overgevoeligheid, prikkelbaarheid en agressiviteit, gebrek aan concentratievermogen en structuur, en moeite ’s avonds om in slaap te komen. Het leven van ADHD-patiënten wordt in algemene zin door deze symptomen bepaald, zo niet door alle, dan toch door een belangrijk deel ervan. In het dagelijks leven treden veelvuldig sociale problemen op. Gebruik van ADHD-medicijnen leidt vaak tot gezondheidsklachten. Reden genoeg om cannabis als alternatief nog eens onder de loep te nemen.

Cannabis bij de behandeling van ADHD – casestudies en bevindingen

Als inleiding tot dit artikel willen we een aantal casestudies bespreken die in het verleden zijn uitgevoerd naar de relatie tussen cannabis en ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder of in het Nederlands aandachtstekort-hyperactiviteitstoornis). De resultaten van het recentste onderzoek, uit 2015, naar het gebruik van Sativex bij ADHD zijn nog niet beschikbaar. Sensi Seeds zal hiervan verslag doen zodra de bevindingen zijn gepubliceerd.

Succesvolle behandeling met cannabis van therapieresistente ADHD op volwassen leeftijd

In Duitsland namen volwassenen die aan ADHD leden, bij wie conventionele farmacologische behandelingen niet effectief waren, en die tussen 2012 en 2014 toestemming kregen voor het gebruik van cannabistoppen, deel aan een anonieme casestudy. Hierbij werden de geanonimiseerde patiëntgegevens van 30 volwassen ADHD-patiënten geanalyseerd. Tijdens het onderzoek werd geconstateerd dat in geval van een veelheid van symptomen verbetering optrad bij gebruik van cannabis, waaronder beter concentratievermogen, beter slapen en minder impulsief gedrag.

De leeftijd van de patiënten (28 mannen en 2 vrouwen) liep uiteen van 21 tot 51 jaar. In 63% van de gevallen werd de diagnose ADHD pas op volwassen leeftijd gesteld. Bij 37% van de patiënten werd de diagnose gesteld in hun kinderjaren. Patiënten bij wie de diagnose werd gesteld tussen het zesde en dertiende levensjaar waren eerder behandeld metmethylfenidaat, o.a. met de merknaam Ritalin. Andere gebruikte farmacologische therapieën waren atomoxetine, dexamphetamine, een werkzame stof uit de groep amfetaminen die verkrijgbaar is onder de merknaam  Attentin, lsdexamphetamine, een synthetisch geproduceerde substantie uit de groep amfetaminen met een stimulerende werking, en amfetaminensap. Deze behandelingen werden in de meeste gevallen gestaakt vanwege bijwerkingen en in veel gevallen ook omdat ze onvoldoende effect hadden. Acht patiënten gebruikten daarnaast stimulerende middelen in combinatie met cannabis; 22 patiënten gebruikten uitsluitend cannabis.

De conclusie van deze casestudy luidde als volgt: Voor volwassenen met ADHD die geen baat hebben bij de gebruikelijke medicatie of bij wie ernstige bijwerkingen optreden, kan cannabis een effectief en goed verdraagbaar alternatief bieden.

Veel personen die lijden aan ADHD behandelen zichzelf met cannabis

Het was al bekend dat ADHD-patiënten zich vaak zelf behandelen, onder meer met cannabis. Het Psychology Institute van Albany University in New York heeft in 2012 een onderzoek uitgevoerd waarbij de gegevens werden geanalyseerd van een subgroep van ADHD-patiënten die zichzelf behandelden met cannabis.  In totaal werden de gegevens onderzocht van 2811 ADHD-patiënten afkomstig uit een enquête onder Amerikaanse cannabisgebruikers.

Wat wordt hier bedoeld met een subgroep? In principe is er bij ADHD sprake van drie verschillende subgroepen:

• Patiënten die vooral hyperactief en impulsief zijn.
• Patiënten die vooral lijden aan gebrek aan concentratievermogen.
• Patiënten die zich moeilijk kunnen concentreren, maar ook hyperactief zijn.

In de enquête werd aan de patiënten met betrekking tot hun symptomen gevraagd wanneer zij cannabis gebruikten. Hierbij viel op dat het bij de meerderheid van de dagelijkse gebruikers ging om symptomen van hyperactiviteit en impulsiviteit.  De patiënten die niet dagelijks gebruikten waren gelijk verdeeld tussen de groep patiënten met hyperactiviteit en de groep patiënten met concentratieproblemen. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat “deze resultaten significant zijn voor de identificatie van ADHD-patiënten die zich met een grotere waarschijnlijkheid zelf met cannabis behandelen“. Verder gaven de onderzoekers aan dat deze resultaten voldoende basis bieden voor verder onderzoek naar de relatie tussen cannabinoïde receptoren en gereguleerde controle.

Cannabis heeft een positieve invloed op ADHD-patiënten die verslaafd zijn aan cocaïne

Het New York State Psychiatric Institute heeft tijdens een onderzoek in 2006 onder 92 aan cocaïne verslaafde ADHD-patiënten geconstateerd dat gematigd gebruik van cannabis een positieve invloed heeft op het terugdringen van het cocaïnegebruik. Het onderzoek werd uitgevoerd op volwassenen tussen de leeftijd van 25 en 51 jaar, van wie de meerderheid (69%) cannabis gebruikte. De patiënten ondergingen een behandeling van hun ADHD en cocaïneverslaving met methylphenidaat. Het onderzoek was gericht op het effect van cannabis op de voortzetting van de therapie en onthouding van cocaïne.

57% van de patiënten die cannabis in gematigde hoeveelheden gebruikten, maakten na 14 weken onderzoek nog steeds deel uit van de patiëntengroep. Het percentage patiënten dat geen cannabis gebruikte was in de veertiende week nog maar 24% en het percentage patiënten dat veelvuldig cannabis gebruikte was 39%.

Daarnaast was de cocaïne-onthouding bij gebruik van cannabis hoger. Van de personen die aangaven dat ze af en toe cannabis gebruikten had 39% twee weken of langer geen cocaïne gebruikt, in vergelijking met 26% die aangaven tijdens de behandeling geen cannabis te hebben gebruikt.

Cannabis kan een positief effect hebben op opgroeiende patiënten met ADHD

Tijdens een onderzoek in 2008 in Nottingham in het Verenigd Koninkrijk zagen onderzoekers dat cannabisgebruik bij opgroeiende ADHD-patiënten gepaard ging met een dalende trend in de desorganisatie, hyperactiviteit en gebrekkig concentratievermogen. Het ging om een groep van 25 patiënten. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat cannabis een positief effect kan hebben.

Het Tourette-syndroom en ADHD: Verbetering door cannabis

Duitse onderzoekers hebben in 2010 bij de behandeling van een 15-jarige patiënt met het syndroom van Tourette en ADHD ontdekt dat THC leidde tot een duidelijke verbetering in het optreden van het syndroom, zonder dat er sprake was van bijwerkingen, waardoor behandeling van de ADHD met stimulerende middelen mogelijk werd. De onderzoekers kwamen toen tot de conclusie dat “onze observaties doen vermoeden dat Delta-9-THC een effectief alternatief is voor patiënten met een ernstige vorm van TS [Tourette Syndroom] bij wie gangbare behandelingen geen effect hebben. Met name bij door stimulering veroorzaakte versterking van de tic kan Delta-9-THC effectieve behandeling van ernstige ADHD mogelijk maken…”. Verder onderzoek ter onderbouwing van het resultaat van het onderzoek is evenwel noodzakelijk.

Cannabis vs. farmaceutische stimulerende middelen

Een ADHD-medicijn dat bij de ene patiënt (min of meer) goed verdraagbaar en effectief is, kan bij een andere patiënt helemaal niet werken of niet het gewenste effect hebben of tot zoveel bijwerkingen leiden dat de behandeling moet worden gestaakt. Aan de hand van het voorbeeld Ritalin willen we hier laten zien wat farmaceutische ADHD-medicijnen zijn.

Wat is Ritalin?

 

Ritalin is een medicijn met een stimulerende werking. Het behoort tot de derivaten van amfetaminen die in de farmacie van bijzonder belang zijn omdat men met afstammelingen van bestaande medicijnen nieuwe effectievere medicijnen kan ontwikkelen.

Methylphenidaat (afgekort MPH) werd in 1944 voor het eerst gesynthetiseerd en wordt vooral gebruikt voor medicinale behandeling van ADD, ADHD en narcolepsie.

In de meeste landen geldt Ritalin als verdovend middel dat alleen op recept verkrijgbaar is.

Hoe werkt Ritalin?

Methylphenidaat heeft een stimulerende werking. Het onderdrukt vermoeidheid, verhoogt kortstondig het lichamelijk prestatievermogen en remt de eetlust. Daarnaast remt het middel het transport van de neurotransmitters dopamine en noradrenaline. Deze werking lijkt op die van cocaïne.

Welke bijwerkingen treden op bij gebruik van Ritalin?

Bij kinderen kan langdurige behandeling met Ritalin leiden tot groeistoornissen en minder gewichtstoename. Eetlust en vochtinname kunnen afnemen. Andere mogelijke bijwerkingen zijn misselijkheid, brandend maagzuur, buikpijn en overgeven. Daarnaast worden zweten, dermatitis, jeuk en haaruitval als bijwerkingen genoemd. Gebruik van Ritalin kan leiden tot slaapproblemen en slapeloosheid, nervositeit, hoofdpijn, angstgevoelens, depressieve stemmingen/depressie, onrust, agitatie, agressie, spanning, duizeligheid, verwarring, emotionele labiliteit, versnelde hartslag en hartritmestoornissen.

Een hoge overdosering Ritalin kan overstimulering van het centrale zenuwstelsel, kramp, delirium en zelfs coma tot gevolg hebben.

Dan is er nog het rebound-effect. Wanneer de werking van Ritalin afneemt, kan dit leiden tot een duidelijke toename van het ongewenste gedrag.

Kritiek op Ritalin

De internationale onderzoeksorganisatie “Cochrane Collaboration”  heeft de werking van ADHD-medicijnen zoals Ritalin onderzocht en kwam onlangs tot de conclusie dat

• Ritalin en andere stimulerende middelen slechts beperkt effectief zijn en
• dat de kwaliteit van het onderzoek naar het gebruik van deze ADHD-medicijnen te wensen overlaat.

De conclusie luidt: “Hoewel Ritalin al meer dan 50 jaar wordt voorgeschreven, bestaat er tot heden – net als voor andere psychofarmaca – geen omvattend, systematisch en zodoende wetenschappelijk betrouwbaar onderzoek over het gebruik en de gevaren van het middel.”

Dan maar liever cannabis?

Bij de symptomen van ADHD ligt het gebruik van cannabis voor de hand. Van THC en CBD is bekend dat ze een antidepressieve en angst-remmende werking hebben. Cannabis zorgt ervoor dat de gebruiker tot rust komt en zich kan ontspannen. Hyperactiviteit, angsten en onrust nemen af. Bovendien zeggen ADHD-patiënten vaak dat cannabis hen ’s avonds helpt tot rust te komen en in slaap te vallen.

Cannabis helpt ook de symptomatische stemmingswisselingen, het gebrek aan concentratievermogen en de prikkelbaarheid te verminderen bij mensen die lijden aan neuropsychiatrische aandoeningen zoals ADHD.

ADHD is zelden de enige aandoening

Bij veel ADHD-patiënten is gebrek aan concentratievermogen en/of hyperactiviteit niet de enige aandoening. Bij nadere beschouwing wordt al snel duidelijk dat bipolaire stoornissen, depressies, dwangstoornissen, gedragsstoornissen, angsten, slaapstoornissen, maar ook drugsgebruik vaak met ADHD samengaan.

Dopamine: het gelukshormoon en drugs

De neiging tot drugsgebruik bij ADHD-patiënten kan worden verklaard door een tekort aan dopamine (het gelukshormoon) in het lichaam.

Veel recreatieve drugs, zoals alcohol, tabak, cocaïne en ook cannabis, zorgen voor een verhoging van het dopamineniveau. Cannabis heeft echter slechts een relatief beperkt effect op dopamine, hetgeen een mogelijke verklaring is voor het feit dat het veel minder verslavend is.

Cannabis zorgt voor een tijdelijke stijging van het dopamineniveau. Dit wordt veroorzaakt door samenwerking van de dopamineregelaars die op verschillende neuronen in de hersenen aanwezig zijn. Farmaceutische middelen zoals Ritalin doen hetzelfde.

“Het lijkt erop dat cannabis ADD en ADHD behandelt door verhoging van het dopamineniveau in het lichaam. Dit heeft hetzelfde effect als Ritalin (methylphenidaat) en dexedrine-amfetaminen, maar via een ander werkingsmechanisme. De laatsten werken door binding aan dopamine en de daaruit voortvloeiende vertraging van de afbraak van dopamine.“ – Dr. David Bearman, M.D.

Het belang van het endocannabinoïdesysteem

De dopaminespiegel wordt beïnvloed door het endocannabinoïdesysteem. Het lijkt erop dat deze wisselwerking bij ADHD-patiënten veranderd is. De anandamidespiegel, een van de cannabinoïden, die van nature in het menselijk lichaam voorkomt, is hoger bij personen met ADHD.

De endogene substantie anandamide, die door het lichaam wordt aangemaakt, bindt zich aan de cannabinoïdereceptoren van het endocannabinoïdesysteem, waaraan ook THC zich bindt. Dit duidt er wederom op dat het menselijk lichaam in staat is om op natuurlijke wijze meer endocannabinoïde aan te maken om de symptomen van ADHD te bestrijden. Onderzoekers zijn ervan overtuigd dat het endocannabinoïdesysteem bij de behandeling van ADHD doorslaggevend is. Sensi Seeds is al in een eerder artikel ingegaan op dit belang.

Men heeft aangetoond dat een juiste werking van de endocannabinoïden anandamide en 2-AG en de bijbehorende cannabinoïdereceptoren zelf van wezenlijk belang is voor een normale cognitieve en psychomotorische ontwikkeling bij kinderen in de groei. Bij de juiste werking van het endocannabinoïdesysteem met betrekking tot impulsief gedrag is sprake van een zeer nauwkeurig afgesteld en complex systeem. Aandoeningen zoals ADHD kunnen ontstaan wanneer deze nauwkeurige afstemming is verstoord. Onderzoekers uit Italië en de VS concludeerden naar aanleiding van onderzoeken uitgevoerd in 2011 dat “therapeutische strategieën die zijn gericht op beïnvloeding van het endocannabinoïdesysteem bij deze aandoening effectief kunnen zijn”.

Cannabinoïdereceptoren, die in verband worden gebracht met de symptomen van ADHD, komen in de hersenen in hogere concentraties voor, met name in de hippocampus en de amygdala. De amygdala is betrokken bij de ontwikkeling van angst en speelt een belangrijke rol in de emotionele inschatting en herkenning van situaties en de analyse van mogelijk gevaar. De amygdala verwerkt externe impulsen en bepaalt de bijbehorende vegetatieve reacties. De taak van dehippocampus bestaat uit het coderen van externe informatie.

Verslagen van patiënten en artsen over het gebruik van cannabis bij ADHD

Hieronder volgt een aantal verslagen over het gebruik van cannabis als alternatief of als aanvullende medicatie bij de behandeling van ADHD bij kinderen, jongeren en volwassenen:

“Ik herinner me dat ik voortdurend hoofdpijn had [door voorgeschreven stimulerende middelen] en dat ik niet kon slapen.“ Bovendien had Antonio geen eetlust. Met cannabis is het een en ander verbeterd. De bijwerkingen waren minder ernstig. Er trad gestage verbetering op in de ADHD-symptomen. “Ik voelde me voor het eerst in staat mijn gedachten te ordenen.“ – Antonio Rodriguez (Cannabis en ADD/ADHD)

“Het helpt bij problemen om in slaap te vallen veroorzaakt door de Medikinet [methylphenidaat] en door de depressies. Met cannabis kan ik ook zonder Medikinet rustiger zijn. Daarbij hebben vooral mijn sociale omgeving en mijn familie baat. Cannabis zorgt ervoor dat ik tot rust kan komen, ondanks Medikinet en ADHD. Medikinet en ADHD leiden tot hyperactiviteit en hectiek. Cannabis kan het gebrek aan concentratie veroorzaakt door ADHD in bepaalde situaties beter compenseren dan Medikinet. Door cannabis kan ik het gebruik van Medikinet af en toe onderbreken, zodat ik een poosje niet onder spanning sta. Je voelt je meer ontspannen en minder hectisch.” – Maximilian Plenert (Hoe helpt cannabis bij ADHD?)

“Nagenoeg alle ADHD-patiënten die om therapeutische redenen cannabis gebruiken, melden dat cannabis hen helpt bij lezingen de aandacht vast te houden en zich beter te kunnen concentreren, zonder aan allerlei dingen tegelijk te hoeven denken. Bovendien helpt het hen de aandacht bij hun werk te houden en hun huiswerk te maken.“ – David Bearman, M.D., arts en cannabinoïdoloog

“Het enige dat mij in 22 jaar [ADHD] steeds heeft geholpen was cannabis. Cannabis geeft mij innerlijke rust en zorgt ervoor dat ik niet agressief maar vriendelijk en aangenaam in de omgang ben. Zonder cannabis ben ik een duivel en is de pijn erger.“ – Ralf Hermann (ADHS en Cannabis – een portret)

“Cannabinoïden zijn beslist een realiseerbaar alternatief voor de behandeling van opgroeiende kinderen met ADD of ADHD. …Waarom zou iemand zijn kind een dure pil … met onacceptabele bijwerkingen willen geven, als je gewoon de tuin in kunt gaan om een paar bladeren van een plant te plukken om voor je kind thee te zetten in plaats van een pil te geven?“ – Dr. Claudia Jensen, praktiserend kinderarts en docent aan de University of South California.

“Mijn ADHD werd niet of onjuist behandeld. Vanaf mijn kindertijd tot mijn dertiende kreeg ik druppels en tabletten voorgeschreven. Men dacht namelijk dat de klachten in de pubertijd vanzelf over zouden gaan. De gevolgen: Onoplettendheid, 1000 gedachten in het hoofd, prikkelbaarheid, agressie, gebrek aan concentratie. Korte tijd later kwam ik voor het eerst in contact met cannabis en merkte ik dat ik me kon concentreren en zo mijn school kon afmaken…. ” – Chris Vrzak (Cannabis: een plant met veel gezichten)

“Terwijl bij sommige mensen het vooroordeel bestaat dat marihuana ADHD versterkt, zijn alle cannabinoïdologen in Californië van mening dat cannabis en cannabinoïde het leven van ADHD-patiënten aanzienlijk hebben verbeterd, met minder bijwerkingen dan de gebruikelijke ADHD-medicatie.” – David Bearman, M.D.

Slotwoord

Ook nu casestudies naar het gebruik van medicinale cannabis bij ADHD beschikbaar zijn, is er behoefte aan verdere wetenschappelijke onderbouwing van de resultaten tot nog toe. Het wetenschappelijk onderzoek naar het gebruik van cannabis bij ADHD ondervindt echter hinder van ons rechtssysteem.

Cannabis wordt in het huidige gezondheidskundige landschap nog niet serieus genomen. Het kost tijd om aan artsen duidelijk te maken dat cannabis een reëel alternatief is. Sensi Seeds volgt de ontwikkelingen op de voet.